Çeviri Dünyasının Karadeliği: Şiir Çevirisi

Yakın gelecekte yapay zekası olan, öğrenebilir zekaya sahip robottan tutun da, cihazlara kadar bir çok çeviri, tercüme yardımcıları olacaktır. Zaten çalışmalar son sürat devam etmekte, lakin bir konu var ki, asla ama asla bu alanda yarışamayacaklar. Ve bu konuda çeviri dünyasının karadeliği olan şiir çevirisidir.

Şiir’in kendisi zaten başlı başına zor bir alandır, herkes bir kitap yazabilir, roman yada hikaye de yazabilir ama insanın ruhuna işleyecek dizeleri yazmak her kula nasip olmaz. Ve gelin bunu bir de çevirmeye kalkın alın size nur topu gibi bir challange.

Lafı uzatmadan konumuza dönelim, şiir çevirisi yapmak, her çevirmenin muhakkak bir kere kalkıştığı bir iştir. Tabi sonucu görmek için aynı şiirin farklı kişiler tarafından çevirisini okuyunca bu işin ne kadar farklı sonuçlar doğurabildiğini gözlerinizle görüp kalplerinizde hissedeceksiniz.

Daldan dala atlamak gibi olmasın ama, halen daha bir gurup şiir çevrilebilir mi çevrilemez mi diye tartışa dursun bizler, kalplere dokunan şiirleri en az zaiyatla nasıl çeviririz buna odaklanalım.

Şiir çevirisi konusunda biraz araştırma yaparsanız, Andre Lefevere‘nin şiir çevirisi hakkında yaptığı 7 stratejiyi bulacaksınız.

1) Sessel Çeviri: Şiirde ki sessel özelliklerin birinci planda olduğu ve metne aktarıldığı, anlama ikincil olarak öncelik veren çeviridir.
2) Kelimesi Kelimesine Çeviri: Moto mot çeviri dedikleri, ne yazıyorsa aynen bire bir çeviri.
3) Ölçülü Çeviri: Şiirde ki ölçü esas alınarak yapılan çeviri.
4) Şiirin Düzyazı Olarak Çevirisi: Tamamen anlam odaklı çeviridir, sesi, ölçüyü herşeyi bırakır.
5) Uyaklı Çeviri: Kafiye ve ölçünün esas alındığı çeviridir.
6) Serbest Koşuk Çevirisi: İçeriğin biçimin önüne, anlamın ölçü ve uyağın önüne geçtiği çeviri stratejisi.
7) Yorum: Anlam korunur, ancak biçimin erek dilde yeni bir şiirsel biçime dönüştürüldüğü yeniden yazım ya da kaynak metnin yalnızca bir esin kaynağı olduğu nazire tarzı öykünmeci şiirler.

Aslına bakarsanız, şiir’de doğru bir çeviri yapmak için bir çok ön koşul bulunmakta, eğer bunlar olmazsa yapacağınız çeviri biraz yavan kalacaktır.

Maddeler halinde inceleyelim isterseniz;

• Kaynak Dil ve Erek Dil’e hakim olmak: Çeviri yapacağınız dillere ne kadar hakim olur, bilimsel mecrada da o derece kapasiteli iseniz bu işin gerek şartlarından birini yapmışsınız demektir.
• Her iki dili de tutkuyla sevmek: Eğer siz bir dil aşığı değilseniz, ve her iki dili de sevip gelişmesi için çaba göstermezseniz tam olarak başarılı olamazsınız.
• Şiir bilgisi, şiir sezgisi, şiir sevgisi: Şiir hakkında bilginiz, ilginiz, sevginiz ve tutkunuz olmadıkça bu işler biraz zor gibi.

Bir başka konu ise, şiir de var olan anlam ve biçimin korunması, eğer doğru bir şiir çevirisi yapmak istersek, bu konuda anlam ve biçime olabildiğince sadık kalmalıyız. Ayrıca söz dizimine de sadık kalmalıyız.

Dedik ya şiir çevirisi tam bir karadelik, alın size bir kaç dehliz daha. Şiir çevirisi için şu üç isim ve çevirilerini incelemenizi öneririm.

• Can Yücel – Hamlet
• Melih Cevdet Anday – Annabel Lee
• Louis Aragon’un şiirini Ahmet Necdet, Orhan Suda ve Cemal Süreya Çevirileri

Can Yücel’in yaptığı Türkçe Söyleme, Annabel Lee’de ki örnek çeviri ve Louis Aragon’un çevrilmiş üç halinde ki farkları bilerek ne demek istediğimizi anlayacaksınız.

Şiir çevirisini biraz toparlarsak, ön koşullardan sonra bazı bilgilere de ihtiyaç var ki tam olarak doğru bir çeviri olmuş olsun;

• Bir çok kez okuyun: Çevireceğiniz şiiri birçok kez okuyun, iyice zihninize, hafızanıza, beyninize kazınsın.
• Şairi tanıyın: Kalem kılıçtan keskindir, yazılan her eserin dokunduğu bir şey vardır, eğer siz şairi iyice tanır onun zihninin içine girebilirseniz bu iş olmuş demektir.
• Ufak dokunuşlar yapmak: Şiir de sapmalar, yinelemeler, cinas, ölçü ve ritim, kısaltmalar gibi bir çok sorun çıkartacak kısım vardır, buralarda anlam bütünlüğünü bozmadan ufak dokunuşlar yapılabilir.
• Yaratıcı Aşama: Çevirmen, şairi didik didik ettikten sonra onun dilini ezbere bildikten, ölçü, imge ve sesleri bildikten sonra ona kendi diline kaynağın şairi gibi geçerek yaratıcılığını konuşturması gerekir.

Son olarak derler ki, şiiri şairler çevirmelidir, bu doğru bir yaklaşım lakin çevirmenin kendi ruhunu, kalemini baskın çıkartmadan kendisini parlatmadan yaptığı çeviri hem ruhumuza dokunacaktır hem de yazın hayatımızın gelişmesini katkıda bulunacaktır.

Bu konuda ki görüşlerinizi bizimle paylaşmanızı umuyoruz, şiir çevirisi adına hazırladığımız bu yazımızı güzel ve faydalı bir kaynak getirmek adına yorumlarınızı lütfen yapınız.